Duński filozof i teolog. Urodził się w 1813 roku w Kopenhadze. Jego ojciec, Michael Pedersen Kierkegaard, hodowca owiec w Jutlandii, bardzo wzbogacił się na handlu wełną i nieruchomościami i osiedlił się w Kopenhadze. Ze swoją drugą żoną, Ane Sørensdatter Lund, miał siedmioro dzieci, z których Søren był najmłodszym. Ojciec Kierkegaarda cały swój wolny czas poświęcał na rozważania religijno-filozoficzne, dzieląc się nimi z dziećmi, w tym z małym Sørenem. Był związany z herrnhutyzmem – religijnym odłamem pietyzmu, kładącym nacisk na rygorystyczną moralność, intensywną modlitwę i działalność misyjną. We wspomnieniach Sørena Kierkegaarda ojciec jawił się jako „szalony, surowy starzec”, który z powodu cierpienia i biedy w latach dziecięcych dopuścił się bluźnierstwa. Uważał, że został przeklęty przez Boga, klątwa szybkiej śmierci zostanie przekazana jego dzieciom. Niewątpliwie takie wyobrażenia i poglądy odcisnęły piętno na psychice Sørena, który doświadczał sprzecznych uczuć w stosunku do ojca: obwiniał go za przekazanie mu smutku i poczucia winy, a z drugiej strony darzył go przywiązaniem i miłością. Filozof pisał później: „Zobaczyłem w moim ojcu nieszczęśliwego człowieka, który miał nas wszystkich przeżyć, grobowy krzyż na grobie wszystkich jego nadziei. Wina musiała spocząć na całej rodzinie, musiała na nią spaść kara Boża; musiała zostać zniszczona potężną ręką Boga…”
W 1830 roku Kierkegaard został uczniem luterańskiej Szkoły Cnót Obywatelskich w Kopenhadze (Borgerdydskolen) i idąc za przykładem starszego brata podjął studia teologiczne na kopenhaskim Uniwersytecie. Obszarem jego studenckich zainteresowań była prasa i na ten temat prowadziła w korporacji studenckiej wykłady. Opublikował też trzy artykuły w czasopiśmie „Interimsblade”. Współorganizował Duński Związek Muzyczny oraz brał czynny udział w bieżącym życiu literackim. Po śmierci matki (1834), a wcześniej pięciorga rodzeństwa, przeszedł głęboki kryzys psychiczny i odsunął się od zasad wpajanych przez ojca. Przerwał studia i zaczął prowadzić hulaszczy tryb życia. W latach 1836–1837 wpadł w ogromne długi, z których wyratował go ojciec. Niespodziewana śmierć Michaela Pedersena Kierkegaarda w roku 1838, który w myśl rodzinnego mitu miał przeżyć wszystkie dzieci, spowodowała u Sorena wstrząs i powrót do wartości. Zmobilizował się do ukończenia studiów w 1840 r. i przejścia urzędowego egzaminu teologicznego. Pisał szkice filozoficzne oraz publikował w konserwatywnych czasopismach.
Duży spadek po ojcu umożliwił Kierkegaardowi zajmowanie się twórczością filozoficzną i teologiczną. Z całej dużej rodziny pozostał mu jedynie brat – Peter Christian, późniejszy biskup w Aalborg. W 1840 r. Søren zaręczył się z Reginą Olsen. Szybko jednak zdał sobie sprawę, że jego ponura natura, poczucie winy oraz depresyjne myśli będą ciężarem dla Reginy i uniemożliwią normalne życie małżeńskie. W październiku 1841 Kierkegaard obronił pracę magisterską O pojęciu ironii odnoszącą się do myśli Sokratesa. Dale kształcił się w Berlinie – najważniejszym ośrodkiem teologii i filozofii. Uczęszczał na wykłady Friedricha Schellinga i Henrika Steffensa. Po roku narzeczeństwa, w 1841 r. Kierkegaard zerwał zaręczyny z Reginą, co pozostawiło go z miażdżącym poczuciem winy i zapoczątkowało powstanie licznych publikacji analizujących problematykę winy i odpowiedzialności. Kierkegaard nie miał stabilnej pracy zarobkowej – jego głównym źródłem utrzymania była spuścizna rodzinna. Nie miał zatrudnienia jako wykładowca akademicki. Pracował głównie samodzielnie, prowadząc życie introspektywne, pełne samotności, co znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości. Nie uczestniczył życiu akademickim, ani społecznym w szerszym sensie, a jego osoba i twórczość nie były szerzej znane.
Mając 42 lata Kierkegaard nagle upadł na ulicy i po 10 dniach spędzonych w szpitalu zmarł. Istnieje obszerna literatura, próbująca wyjaśnić przyczynę jego nagłej śmierci. Na przestrzeni lat pojawiały się różne koncepcje chorób filozofa, najnowszą z nich z 2013 r. jest choroba Pottsa (gruźlica kręgosłupa). Sam Kierkegaard twierdził, że skrzywienie jego kręgosłupa powstało na skutek upadku z drzewa w dzieciństwie. Sugeruje się, że Kierkegaard mógł w dzieciństwie cierpieć na krzywicę, zwaną także chorobą angielską, która m.in. może wpływać na rozwój kości. Mimo zdystansowania się Kierkegaarda do instytucji kościoła, pogrzeb odbył się w porządku luterańskim w kościele Marii Panny w Kopenhadze, prowadził go proboszcz E.C. Tryde, a w imieniu rodziny przy trumnie głos zabrał brat Sørena – biskup Peter Christian Kierkegaard. Na uroczystości nie było wielu przedstawicieli kościoła, uniwersytetu, ani środowisk literackich. Tuż po pochówku miał miejsce incydent – lekarz Henrik Lund (wnuk siostry Kierkegaarda), wygłosił przemówienie oskarżające kościół i duchownych, twierdząc, że Søren był wielkim przeciwnikiem kościoła instytucjonalnego i religijną ceremonią pogrzebową został odarty ze swoich poglądów.
Pierwszą publikacją Kierkegaarda stał się napisana miesiąc po śmierci ojca (1838) obszerna i druzgocąca recenzja twórczości Jana Christiana Andersena, pod tytułem Z papierów jeszcze żyjącego. Kierkegaard atakował Andersena zarzucając mu brak mu całościowego spojrzenia na sens życia człowieka, a jedynie cząstkowe zajmowanie się przypadkowymi nastrojami i uczuciami i określając go mianem „płaczka”. Z dedykacji w egzemplarzu książki podarowanej Andersenowi wynikało jednak, że Kierkegaard pragnął bliższego kontaktu z bajkopisarzem, z którym znał się ze Związku Studentów i któremu przypisywał cechy dopełniające jego własne. Sam Andersen początkowo bardzo się przejął tą opinią, po latach jednak, w autobiografii Baśń mojego życia, opisywał całą sprawę z ironią i dystansem. Kolejną publikacją była doktorska dysertacja O pojęciu ironii z roku 1840. Prace w pierwszym okresie jego twórczości publikowane są pod pseudonimami, które Kierkegaard ujawnił w 1846 r. Twierdził, że jest to jego metoda na przedstawianie różnorodnych sposobów widzenia świata funkcjonujących w społeczeństwie, a niekoniecznie jego własnych.
Dzieło Albo‑albo (1843) napisane pod pseudonimem Victor Eremita (Zwycięski Pustelnik), przedstawia wybory życiowe człowieka poprzez rozważania nad dwiema zasadniczymi postawami: estetyczną i etyczną. Książka jest podzielona na dwie części: pierwsza analizuje życie hedonistyczne, oparte na przyjemności, w efekcie zaś przynoszące rozpacz i desperację wiecznych poszukiwań. Druga część jest pochwałą etycznego zaangażowania i odpowiedzialności, a także podkreśla, że wieczne ideały, wyższe cele i zadania życia codziennego muszą łączyć się w harmonijną całość. Filozof stawia pytanie o konieczność dokonywania wyborów, które kształtują naszą tożsamość i nadają sens życiu człowieka.
Trwoga i drżenie (1843) napisana pod pseudonimem Johannes de Silentio (Jan od Ciszy), to głęboka analiza religijnej wiary człowieka, posłuszeństwa i tragicznych wyborów moralnych. W centrum narracji znajduje się historia Abrahama, który, zgodnie z nakazem Boga, jest gotów poświęcić swojego syna Izaaka. W rozważaniach autor bada, jak religijne oddanie i wierność mogą prowadzić do wewnętrznego konfliktu, który wymaga od jednostki wyjścia poza racjonalność. Książka stawia pytania o istotę wiary, zaufania i paradoksy związane z absolutnym posłuszeństwem wobec Boga. Okruchy filozoficzne (1844) stworzone pod pseudonimem Johannes Climacus (Johannes Burzowe Niebo) próbują dać odpowiedź na pytanie, czym naprawdę jest chrześcijaństwo. Filozof bada relację między rozumem a wiarą, rozważając, czy prawda może być dana człowiekowi z zewnątrz, czy też musi być samodzielnie odkryta. Krytykuje racjonalistyczną filozofię, a nader wszystko heglizm. Okruchy filozoficzne położyły podwaliny pod egzystencjalizm i analizę subiektywności jako fundamentu prawdy.
Pojęcie lęku (1844) napisane jako Vigilius Haufniensis (Strażnik Kopenhagi) to filozoficzno-psychologiczne studium natury lęku i grzechu. Stawia tezę, że lęk, nieodłączny element ludzkiej egzystencji, wynika z wolności. Człowiek, świadomy możliwości wyboru, doświadcza go jako „zawrotu głowy” przed nieskończonymi opcjami. Kierkegaard łączy lęk z chrześcijańską koncepcją grzechu pierworodnego, ukazując Adama jako pierwszego człowieka, który stanął przed możliwością grzechu. Filozof stara się udowodnić, że prosta i naiwna etyka zawodzi w obliczu grzechu. Książka ta zapoczątkowała badania nad psychologią człowieka i fenomenologią lęku. Napisane ponownie pod pseudonimem Johannes Climacus Nienaukowe zamykające post scriptum (1846) jest jednym z najważniejszych pism Kierkegaarda i zawiera ostrą konfrontację z wielkim systemem filozoficznym Hegla. Stawia tezę, że nie można ustalić żadnego systemu egzystencji człowieka, ponieważ jest ona niedokończona w tym sensie, że zawsze jest pogonią za prawdą, która nigdy nie osiąga celu.
Po opublikowaniu Nienaukowego zamykające post scriptum Kierkegaard planował zaprzestać działalności pisarskiej i ubiegać się o stanowisko duchownego. Jednak jego plany pokrzyżował długotrwały publiczny spór z czasopismem Corsaren. Uporczywe dyskredytowanie jego myśli filozoficznej, a także poniżanie jego samego poprzez rysunkowe karykatury, wymagało intensywnej obrony. Sytuacja ta wywarła wpływ na stan psychiczny pisarza i spowodowały zawężenie jego rozumienia cierpienia, męczeństwa i naśladowania Chrystusa. Zjawiska te zaczęły mu jawić się jako główne cechy prawdziwego chrześcijaństwa i były zalążkiem wielu pism poświęconych wierze i religii chrześcijańskiej. W 1847 Kierkegaard opublikował pod własnym nazwiskiem Czyny miłości – studium miłości i jej wyrażania ludzkimi działaniami. Badanie dotyczy także przeciwieństw miłości: nieufności, zazdrości, arogancji i osądzania. W późniejszej Chorobie na śmierć (1849) pojawia się nowy pseudonim: Christian Anti-Climacus. W tym dziele autor bada formy, jakie może przybrać rozpacz i wyodrębnia jej trzy rodzaje: rozpacz z powodu nieświadomości posiadania siebie, z powodu świadomości nie bycia sobą oraz z powodu zaniku pragnienia (utraty nadziei) bycia sobą. Ten trzeci rodzaj rozpaczy jest najgłębszy. Lekarstwem na rozpacz wg Kierkegaarda jest skok wiary, który wymaga największej pasji.
Również jako Christian Anti-Climacus Kierkegaard napisał w 1850 r. Wprawki do chrześcijaństwa poświęcone naśladowaniu Jezusa, jako najwłaściwszej formy chrześcijaństwa. Książka jest krytyką powierzchownej, zwyczajowej religii, o którą autor oskarża duchownych i wiernych. Anti-Climacus nawołuje do dokonania rozróżnienia pomiędzy triumfującym, ugruntowanym kościołem instytucjonalnym, a kościołem wyrastającym z Nowego Testamentu – prawdziwym i walczącym. Wprawki… zapowiadają atak na kościół, który pojawił się kilka lat później w dziele Burza kościelna.
W latach 1850–1855 Kierkegaard prowadził publiczną i bezkompromisową kampanię przeciwko Kościołowi Danii, zarzucając mu formalizm, hipokryzję i oderwanie od prawdziwej wiary. W redagowanych przez pisarza ulotkach pojawiają się sformułowania: „1000 urzędników jest zainteresowanych tym, aby ludziom nie mówiono, czym jest chrześcijaństwo”, „księża bawią się w chrześcijaństwo”, „komedia lub coś gorszego”, „kłamstwo”, „fałszerstwo” i „po prostu chcę uczciwości”. W 1855 r. Kierkegaard napisał książkę Burza kościelna (1855), w której ostro krytykuje Kościół Ludowy Danii. Jego ataki skierowane były głównie przeciwko biskupowi Jakobowi Mynsterowi, którego określał jako przedstawiciela „światowego chrześcijaństwa” pozbawionego autentycznej duchowości. Kierkegaard głosił, że prawdziwa wiara wymaga radykalnego zaangażowania i osobistego stosunku do Boga, zaś kościół duński za bardzo dostosowuje do gustów epoki. Burza kościelna stanowi kulminację myśli religijnej i egzystencjalnej filozofa.
Søren Kierkegaard pozostawił ogromne dziedzictwo filozoficzne, które wpłynęło na wiele dziedzin myśli – od teologii i filozofii po psychologię i literaturę. Twórczości tej nie można określić go mianem pełnego systemu filozoficznego – są to osobiste literackie eseje, w których filozof rozprawiał się z dręczącymi go wątpliwościami natury etyczno-religijno-egzystencjalnej. Wnioski z tych rozważań stały w silnej opozycji do dominującego wówczas w filozofii racjonalizmu heglowskiego i panteizmu. Myśl Kierkegaarda skupia się na subiektywizmie, indywidualnej egzystencji i napięciu między wiarą a rozumem. Jego krytyka systemowej filozofii Hegla oraz instytucjonalnego chrześcijaństwa zainspirowała późniejszych myślicieli, takich jak Jean-Paul Sartre, Martin Heidegger czy Karl Jaspers, stając się podwaliną filozofii istnienia i egzystencjalizmu. Jego koncepcje lęku, rozpaczy i wyborów moralnych miały również ogromny wpływ na psychologię – zwłaszcza na twórczość Karla Jaspersa i Viktora Frankla.
Kierkegaard uważał się przede wszystkim za myśliciela i pisarza chrześcijańskiego – kładł nacisk na wewnętrzne doświadczenie człowieka i konieczność dokonania osobistego wyboru – czy podążać drogą wiary, czy zatracić się w „światowości”. Jego myśl miała także istotne konsekwencje dla teologii protestanckiej, zwłaszcza w XX wieku, gdy Karl Barth i Paul Tillich rozwijali koncepcję radykalnego zaangażowania religijnego. Do dziś Kierkegaard inspiruje zarówno filozofów, jak i tych, którzy poszukują głębszego zrozumienia ludzkiej egzystencji i duchowości.
Opracowano na podstawie www.da.wikipedia.org
