Niemiecki kompozytor epoki romantyzmu. Felix Jakob Ludwig Mendelssohn urodził się 3 lutego 1809 roku w Hamburgu w zamożnej rodzinie intelektualistów. Jego dziadek Moses Mendelssohn był znanym filozofem liberalnym, twórcą haskali – ruchu żydowskiego oświecenia w Europie, ojciec Abraham – bankierem. Jego utalentowana artystycznie matka Lea Salomon, pochodziła z zamożnej rodziny żydowskiej z Berlina. Abraham był zwolennikiem integracji Żydów ze społeczeństwem niemieckim i po konwersji na luteranizm dodał do nazwiska nazwisko „Bartholdy” w 1816 r., aby odróżnić swoją obecnie chrześcijańską rodzinę od odłamu pozostałego przy judaizmie.
W poszukiwaniu bezpieczniejszego życia rodzina Mendelssohnów opuściła Hamburg podczas wojen napoleońskich (1812 r.) i przeniosła się do Berlina, gdzie Abraham został radnym miejskim i ochrzcił czworo swoich dzieci. Inny nawrócony na chrześcijaństwo Żyd, poeta Heinrich Heine pisał, że: Akt chrztu jest biletem wstępu do kultury europejskiej. Feliksa gry na fortepianie uczyła matka, otrzymał także wyczerpującą edukację we wszystkich dziedzinach – od języków po malarstwo. Był wybitnym talentem muzycznym – w wieku dziewięciu lat wykonywał z pamięci na fortepianie wszystkie dziewięć symfonii Beethovena. W 1820 r. jako 11-latek Feliks wstąpił do towarzystwa muzycznego Królewskiej Akademii Śpiewu w Berlinie, kierowanego wówczas przez Carla Zeltera. Pierwsze kompozycje powstały gdy muzyk miał 13 lat.
Jako „cudowne dziecko” Felix Mendelssohn poznał Johanna Wolfganga von Goethe, odwiedzał go w Weimarze, grając dla poety po kilka godzin dziennie, dedykował mu swój III Kwartet fortepianowy. Między artystami narodziła się przyjacielska relacja, a Goethe stał się mentorem dla młodego kompozytora. Dzieła Goethego – Faust, wiersze Spokojne morze i Pomyślna podróż oraz opowieść o druidach uciekających przed chrześcijaństwem były inspiracją wczesnych utworów Mendelssohna (Oktet smyczkowy op. 20, Kantata Pierwsza noc Walpurgii i inne). Jako 17-latek Mendelssohn miał już imponujący dorobek kompozytorski, był już autorem swych najsłynniejszych dzieł, m.in. uwertury do Sen nocy letniej z jej najsłynniejszą częścią – Marszem weselnym (1826). W latach 20. XIX w. Mendelssohn odwiedził Szwajcarię, Włochy, Francję i Wielką Brytanię. Podróże te natchnęły kompozytora do stworzenia pięciu symfonii. Dziełem inspirowanym surowym krajobrazem Szkocji i jaskinią Fingala na wyspie Staffa, którą odwiedził Mendelssohn, była uwertura Hebrydy – Fingals Höhle (1830).
Historyk muzyki C. Schonberg uważał, że talent Mendelssohna był ogromny i rozwijał się szybciej niż talenty innych cudownych dzieci, takich jak W.A. Mozart. Pisał: Mendelssohn był jednym z najwybitniejszych pianistów tamtych czasów, największym dyrygentem i być może największym organistą. Ucho miał doskonałe, pamięć wszechogarniającą. W dodatku był oczytanym humanistą, zainteresowanym poezją i filozofią. Jednak nigdy nie dotrzymał pokładanych w nim twórczych obietnic. Pewien konserwatyzm, zahamowanie emocjonalne nie pozwalały mu wspiąć się na wyżyny. Wraz z olbrzymim talentem, równolegle ujawniały się cechy trudnego charakteru muzyka – pisano, że: był pewny siebie, co objawiało się tym, że był prymitywny, nietolerancyjny i dogmatyczny. Był bardzo zdenerwowany, drażliwy i kapryśny. Nie zawsze był taktowny i cierpliwy w kontaktach z muzykami orkiestrowymi i dyrektorami instytucji. Mendelssohn pozostawał w zażyłych stosunkach ze swoją starszą siostrą Fanny, która była także muzykiem i kompozytorem. Felix twierdził, że siostra gra na pianinie lepiej od niego. Niektóre kompozycje Fanny zostały opublikowane pod nazwiskiem jej brata, zgodnie z ówczesnymi konwencjami społecznymi. Nie pamięta się o tym, że Mendelssohn był także zapalonym malarzem, utrwalającym sceny z natury w akwarelach.
W 1837 r. we Frankfurcie Felix Mendelssohn poślubił Cécile Jeanrenaud – córkę pastora francuskiego Kościoła reformowanego. Para dochowała się pięciorga dzieci, lecz w biografiach kompozytora niewiele jest informacji o życiu rodzinnym kompozytora. Jego ukochana siostra Fanny Mendelssohn zmarła w Lipsku w maju 1847 r. na udar. Pogrążony w smutku kompozytor zrobił sobie przerwę od pracy i odwiedził Szkocję; po podróży napisał Kwartet nr 6 w f-moll na cześć swojej siostry. Zapracowany artysta od dłuższego czasu cierpiał na silne bóle głowy, a kilka miesięcy po śmierci siostry doznał udaru. Okres rekonwalescencji w Szwajcarii nie przyniósł efektów, a drugi udar we wrześniu 1847 r. spowodował częściowy paraliż. Trzeci udar nastąpił 3 listopada. Felix Mendelssohn zmarł w Lipsku 4 listopada 1847 r., w wieku zaledwie 38 lat. Został pochowany w Berlinie obok swojej siostry.
Mimo krótkiego życia Felix Mendelssohn pozostawił pokaźny dorobek artystyczny: 5 symfonii, 2 koncerty fortepianowe – g-moll (1831) i d-moll , 2 koncerty skrzypcowe, w tym słynny Koncert skrzypcowy e-moll (1844), który dzisiaj jest uważany za żelazny repertuar młodych skrzypków. Inne słynne dzieła to: 8 ksiąg pieśni, Uwertura do Snu Nocy Letniej (1826 i 1842) Oktet op. 20 na smyczki (1825), Uwertura koncertowa Hebrydy (1830), Ruy Blas, uwertura według V. Hugo, 13 symfonii na orkiestrę smyczkową i Koncert podwójny d-moll na skrzypce i fortepian z towarzyszeniem orkiestry smyczkowej. W twórczości kompozytora nie brakuje też muzyki religijnej – części mszalnych, kantat, chorałów, a wśród nich dużych form wokalno-instrumentalnych – oratoriów Święty Paweł z 1836 i Eliasz z 1846. W tych religijnych dziełach widoczny jest duży wpływ twórczości J.S. Bacha. Mendelssohn pozostawił też zbiór utworów fortepianowych Pieśni bez słów (Lieder ohne Worte). Tak objaśniał, dlaczego nie wykorzystał poezji w swojej muzyce: Nawet jeśli w jednym lub drugim z nich miałem na myśli jakieś konkretne słowa, nie chciałbym nikomu o tym mówić, ponieważ to samo słowo ma dla różnych osób różne znaczenie. Do najwspanialszych dzieł Mendelssohna należą symfonie. II Symfonia powstała w 1840 roku na hucznie obchodzoną w Lipsku 400. rocznicę wynalazku druku przez Gutenberga. Jako że pierwszą wydrukowaną książką była Biblia, to właśnie z niej Mendelssohn wybrał teksty do swojej symfonii-kantaty. Dzieło to ma też nazwę Lobgesang (Hymn pochwalny), ze względu na oparcie na Biblii. IV Symfonia Włoska (1833) z neapolitańskim tańcem saltarello w finale oraz III Symfonia Szkocka (1847) inspirowane były podróżami Mendelssohna do tych krajów. Symfonia Szkocka, napisana pod wpływem wizyty w pałacu królewskim Holyrood w Edynburgu, poświęcona była królowej Wiktorii. V Symfonię Reformacyjną (1830) stworzył Mendelssohn dla upamiętnienia przedłożenia Wyznania augsburskiego cesarzowi Karolowi V. Finał tej symfonii inspirowany jest chóralnym utworem Marcina Lutra Ein’ feste Burg ist unser Gott (Warownym grodem jest nasz Bóg), będącego po dziś dzień hymnem Kościoła luterańskiego.
Wielką zasługą Mendelssohna jest wielki powrót na sceny koncertowe muzyki J.S. Bacha, ponieważ do tego czasu pozostawała ona praktycznie nieznana. Wielkim sukcesem stało się poprowadzenie w 1829 przez Mendelssohna Pasji według św. Mateusza J.S. Bacha – było to pierwsze wykonanie tego utworu od śmierci kompozytora, w 100. rocznicę prawykonania. Mendelssohn dzieła Bacha usłyszał po raz pierwszy u swego nauczyciela z Królewskiej Akademii Śpiewu – Carla Zeltera. W owych czasach panował swoisty zachwyt twórczością Bacha. Sam Goethe stwierdził, że: słuchając muzyki Bacha czujemy się, jakbyśmy znaleźli się w czasie, gdy Bóg stwarzał świat. Mimo uznania dla twórczości Bacha, zapisy nutowe jego utworów były wówczas trudne do zdobycia. Pracując nad opracowaniem Pasji Mendelssohn zwrócił się do Zeltera z prośbą o udostępnienie sali Akademii. Zelter był bardzo sceptyczny – uznał, że wykonanie Pasji jest niemożliwe. Mendelssohn uporem i konsekwencją doprowadził do wykonania tego dzieła z wielką orkiestrę i 400-głosowym chórem. Odjął od pierwotnej partytury 22 części oraz zrealizował specjalne efekty dźwiękowe, np. odgłos grzmotu podczas rozdarcia zasłony świątyni.
Mendelssohn był również wielką postacią we współczesnym świecie muzycznym. Był dyrektorem i dyrygentem Dolnoreńskiego Festiwalu Muzycznego, odbywającego się w Düsseldorfie, a od 1835 r. aż do śmierci Orkiestry Gewandhaus w Lipsku. Na obu tych stanowiskach promował mniej znane dzieła takich kompozytorów, jak Georg Friedrich Händel, czy Franz Schubert. Mendelssohn odkrył wiele „zaginionych” utworów chóralnych J.S. Bacha oraz promował działalność kompozytorską i wykonawczą współczesnych mu muzyków. Robert Schumann i jego żona Clara Schumann, Anton Rubinstein i Joseph Joachim skorzystali z popularności, jaką zapewnił im Mendelssohn. Mendelssohn był również gościnnym dyrygentem na Birmingham Festival w 1837 r., dyrygował premierą „Wielkiej” Symfonii C-dur Franza Schuberta w Nowy Rok 1839 r. Był innowatorem zarówno na podium, jak i poza nim: zwiększył liczbę muzyków w swojej orkiestrze z 40 do 50 osób i zadbał o to, aby każdy z artystów miał zapewnioną emeryturę. Zlikwidował modę na przerywania symfonii krótkimi interludiami podczas koncertów. Był też współzałożycielem lipskiego Konserwatorium. Obowiązki dyrygenckie i administracyjne miały wpływ na czas poświęcony komponowaniu, dlatego też począwszy od końca lat 30. XIX w. ograniczał pracę nad wielkimi dziełami orkiestrowymi na rzecz pieśni i muzyki kameralnej.
Osiągnięcia kompozytorskie Mendelssohna dotyczą przede wszystkim formy. Należy do nich między innymi stworzenie romantycznego typu koncertu, innego niż w stylu brillant – z 3 częściami wykonywanymi bez przerw, bez ekspozycji orkiestry i wirtuozowskiej kadencji solisty. Jego Pieśni bez słów są wzorem romantycznej liryki instrumentalnej.
W XX wieku jego muzyka była postrzegana jako piękna, lekka i przyjemna dla ucha, lecz raczej zbyt przewidywalna. Ta ocena pokutuje do dziś w niektórych kręgach – krytycy twierdzą, że zbyt łatwo dostrzec konstrukcję jego muzyki, by uznać ją za prawdziwie nowatorską, prawdziwie romantyczną. Richard Wagner tak opisywał muzykę Mendelssohna: tak czysta, gładka, melodyjna, tak określona w formie jak kryształ, ale także tak samo zimna. Z drugiej strony Robert Schumann z uznaniem nazwał Mendelssohna Mozartem XIX wieku. Obecnie doskonałość i wielkość dzieł niemieckiego romantyka pozostaje niekwestionowana.
