Budynek przy ul. Mariackiej 26, obok Bramy Mariackiej, z fasadą od Długiego Pobrzeża, obecna siedziba Muzeum Archeologicznego. Wybudowany, prawdopodobnie według projektu Antona van Obberghena, w latach 1597–1599 (na miejscu kamienicy gotyckiej) przez kupca Hansa Köpego. Po jego śmierci (1627) odziedziczył go syn Peter (zm. 1637), następnie dom w posiadaniu rodziny Königów, w latach 1771–1839 własność Efraima Sonntaga, następnie Johanna Philipsa Maertera i kupca Lemkego.
W roku 1845 dom nabyło Towarzystwo Przyrodnicze, pozostające jego właścicielem do 1945. W przekształconym wnętrzu budynku urządzono w roku 1869 wystawę zbiorów przyrodniczych i archeologicznych (przejętą i firmowaną przez Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej), w końcu XIX wieku otwarto ogólnodostępną czytelnię naukową z 20-tysięcznym księgozbiorem Towarzystwa (przekazanym w okresie II Wolnego Miasta Gdańska Technische Hochschule Danzig).
Masywny, sześciokondygnacyjny ceglany budynek z elewacjami od ul. Mariackiej i Długiego Pobrzeża. Fasada od ul. Mariackiej czteroosiowa, z przylegającą do Bramy Mariackiej wieżyczką klatki schodowej, zwieńczoną manierystycznym hełmem. Szczyty kamienicy z bogatą dekoracją manierystyczną. Dach o nieznacznie wygiętych połaciach z kilkoma lukarnami od strony Motławy. W latach 1866–1867 zwieńczenie wieżyczki przebudowano, by urządzić tam obserwatorium astronomiczne, hełm zastąpiono obrotową kopułą.
Wnętrza Domu Przyrodników zdobiły portrety uczonych, m.in. Mikołaja Kopernika, Mathiasa Nathanaela Wolffa, Daniela Gralatha, oraz popiersie Jana Heweliusza, otrzymane w darze od króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. W piwnicy mieściła się restauracja Zum Grünen Gewölbe (Pod Zielonym Sklepieniem). Po zniszczeniach z 1945 roku kamienicę odbudowano w formie zbliżonej do pierwotnej.
Towarzystwo Przyrodnicze
(Societas Physicae Experimentalis, od 1753 Die Naturforschende Gesellschaft). Powstało 7 XI 1742 z inicjatywy Daniela Gralatha. Pierwsze oficjalne spotkanie na którym ogłoszono Pierwszy statut odbyło się 2 I 1743 roku.
Założyciele: Christoph Michael Hanow, Heinrich Kühn, Jacob Theodor Klein, Paul Świetlicki, Heinrich Rosenberg, Friedrich Zorn; pierwszym prezesem (dyrektorem) został David Kade. Sympatyzowały z nim liczne polskie rodziny arystokratyczne, jak Czapscy, Sierakowscy, Sanguszkowie oraz Załuscy. Działalnością TP interesował się król polski Stanisław August Poniatowski, który dwa razy przesłał do Gdańska hojne podarunki wspierające jego rozwój. Środki na utrzymanie pochodziły z darów, składek członków oraz zapisów pośmiertnych.
Celem Towarzystwa Przyrodniczego było skupienie osób związanych z naukami przyrodniczymi i poszerzanie wiedzy z tej dziedziny poprzez wygłaszanie referatów, demonstrowanie doświadczeń i dyskusje na temat koncepcji przyrodniczych. Od roku 1865 – propagowanie nauk przyrodniczych wśród mieszkańców regionu. Za godło przyjęto rycinę przedstawiającą ogród z szeregiem owocujących drzew, za motto zaś słowa Tempora et cultura. Kierownictwo składało się z dyrektora, wicedyrektora, skarbnika i sekretarza; w 1786 wprowadzono urząd bibliotekarza. W latach 1743–1793 należało do niego 91 osób, w 1813 tylko 16, 1822 – 87 (z Gdańska tylko 17, reszta była członkami honorowymi), w 1873 – 330, w 1880 – ponad 400 (z tego 267 z Gdańska), w 1920 było ich ponad 600.
W 1746 roku Towarzystwo otrzymało siedzibę w Bramie Zielonej. Podczas remontu Bramy (od 1829) zbiory i bibliotekę przeniesiono do budynku byłej szkoły mariackiej, w roku 1832, w związku z jego rozbiórką, do kościoła św. Jakuba. W 1845 ostateczną siedzibą instytucji została kamienica przy ul. Mariackiej 25 zakupiona za 24 tysiące talarów od fundacji Mathiasa Nathanaela Wolffa, zwiększana o sąsiednie kamienice, stopniowo wykupywane. Początek XIX wieku (aż do lat 60.) to okres czasowego upadku Towarzystwa.
W 1781 roku w jednym z bastionów Biskupiej Górki powstało, dzięki fundacji M.N. Wolffa, obserwatorium astronomiczne, odtworzone w XIX w. w Domu Przyrodników. Członkowie towarzystwa założyli własną bibliotekę, a w latach 1881–1892 w siedzibie przy ul. Mariackiej otwarto ogólnodostępną czytelnię naukową. Zbiory biblioteczne, na podstawie umowy z Senatem II Wolnego Miasta Gdańska, przekazano w okresie 1922–1923 Technische Hochschule Danzig. Bogate zbiory przyrodnicze przekazano w 1880 jako depozyt na część ekspozycji Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej.
Towarzystwo zajmowało się także działalnością wydawniczą, organizowało również konkursy na opracowania naukowe. W latach 1875–1914 było dotowane finansowo przez władze prowincji i władze miejskie. 1 V 1872 wyodrębniono sekcję antropologii i etnografii, której przewodniczącym został dr med. Abraham Lissauer. Do jej członków należał archeolog Heinrich Schliemann – odkrywca Troi, Myken i Tirynsu, który odwiedził Gdańsk w sierpniu 1875 roku. w 1876 powstały sekcja medyczna, pod kierunkiem dr med. Georga Abegga oraz sekcja fizyki i chemii, którą kierował dr filozofii Hermann Lamp. Od 1781 roku Towarzystwo zgłaszało konieczność utworzenia szkoły położnych. 14 IX 1869 na zjeździe poświęconym wybitnemu przyrodnikowi, geografowi i podróżnikowi Aleksandrowi Humboldtowi ustanowiono stypendium jego imienia.
Po I wojnie światowej TP podupadło, w 1936 roku zaprzestało działalności; jako datę rozwiązania przyjmuje się w rok 1945, wraz z końcem II wojny światowej. Tradycje TP są kontynuowane w Niemczech przez środowisko dawnych gdańszczan, utrzymujących kontakt z Gdańskim Towarzystwem Naukowym.
Opracowanie na podstawie tekstów Ewy Barylewskiej-Szymańskiej i Piotra Paluchowskiego (Gedanopedia)
Źródła ilustracji: PAN Bibililoteka Gdańska, https://commons.wikimedia.org
