Kościół św. Piotra i Pawła zlokalizowany na Starym Przedmieściu przy ulicy Żabi Kruk to jedna z ciekawszych architektonicznie gdańskich świątyń. Jest to jedna z niewielu ocalałych zabytkowych budowli tej części miasta stojąca jak wyspa wśród modernistycznego powojennego otoczenia. Wyjątkowego charakteru nadają przywodzący na myśl kościoły Warmii schodkowy szczyt wieży oraz sygnaturka w formie małego domku.
Ta wielka ceglana budowla o długości 62 m i szerokości 26 m została wzniesiona w 1393 r. jako filia Kościoła Mariackiego. Pierwotnie była to niska trzynawowa hala pozbawiona wieży. Po zniszczeniu w 1424 roku przez pożar kościół odbudowano w latach 1485–1510 dodając do niego wieżę, w tym czasie stał on się też samodzielną parafią obejmującą Stare Przedmieście. W okresie Reformacji kościół św. Piotra i Pawła został przejęty przez gminę ewangelicko-reformowaną i aż do 1945 pozostawał główną kalwińską świątynią Gdańska.
Wiosną 1945 roku podczas zagłady miasta kościół uległ bardzo poważnym zniszczeniom. Rozpoczętą w latach 50-tych odbudowę zakończono w 1977 roku przeznaczając zabytkowy budynek na świątynię katolicką i ormiańsko-katolicką.
Z pierwotnego wyposażenia zachowało się bardzo niewiele. Najcenniejsza jest rokokowa kaplica rodziny Uphagenów wraz z nagrobkiem Piotra Uphagena w formie antycznej urny, kamienne gotyckie chrzcielnice oraz ewakuowane pod koniec wojny mosiężne barokowe żyrandole. Aktualnie trwają prace nad odtworzeniem empory w oparciu o ewakuowane i zachowane elementy drewnianej snycerki.
Tekst: Krzysztof Jachimowicz
Ilustracja ze zbiorów Polskiej Akademii Nauk Biblioteki Gdańskiej
