Kościół Pojednania
w Gdańsku-Oliwie
(Versöhnungskirche)

Ideą postawienia nowego oliwskiego kościoła było uczczenie ofiar wojny francusko-pruskiej w latach 1870–1871. W końcu XIX w. w całych Niemczech zostały wzniesione liczne pomniki dla upamiętnienia tego konfliktu. Bezpośrednia inspiracją dla Gdańszczan był kościół pojednania w Berlinie, którego budowę zainicjowano w 1892 r.

Kolejna świątynia była także niezbędna z uwagi na rosnącą szybko populację mieszkańców Oliwy (w większości ewangelików). Dotychczasowy zbór ewangelicki mieścił się od lat 30. XIX wieku w niewielkim gotyckim kościele św. Jakuba, wybudowanym w XIV w. przez oliwskich cystersów jako kościół parafialny dla okolicznej ludności.

Nowa budowla posadowiona została na działce przy ul. Leśnej 5/6 (dawna Waldstraße) ale jej oficjalny adres brzmiał Pelonker Straße 131 (ul. Polanki). Powstała według projektu Carla Webera, profesora Technische Hochschule w Gdańsku. Kościół budowano przez siedem lat, w okresie 1913–1920. Poświęcono go 31.X.1920 r., w święto reformacji.

Świątynię wzniesiono w duchu modnego wówczas neogotyku. Jest ona ceglana, uzupełniona ceramicznymi detalami. Bryła ma formę zaczerpniętą z architektury gotyckiej – jest to sala na planie prostokąta, zamknięta wielobocznym prezbiterium, opasana przyporami.  Od zachodu umieszczono symetrycznie wysoką na ponad 70 m wieżą ze szpiczastym hełmem. Nawy nakryto stromym, dwuspadowym dachem z sygnaturką. Budowla ma 40 m długości i 22 m szerokości, a wysokość od posadzki do sklepienia to prawie 12 m.

Wnętrze o charakterze salowym z niskimi nawami bocznymi nakrywa sklepienie krzyżowe, a nad prezbiterium sieciowe. W nawach bocznych mieściły się pierwotnie dodatkowo drewniane empory dla wiernych. Również wiele elementów wystroju nawiązuje do czasów gotyku. Ołtarz przedstawiał Drzewo Życia wzorowane na średniowiecznych przedstawieniach tego motywu, z figurami Adama i Ewy pomiędzy konarami oraz Chrystusa Zmartwychwstałego na szczycie. Przy lewej zachodniej ścianie prezbiterium wymurowano ambonę z drewnianym baldachimem. Zdobiły ją przedstawienia czterech Ewangelistów i Chrystusa Zbawiciela oraz na baldachimie figury aniołów jako posłanników słowa bożego. Ściany prezbiterium pokrywała ornamentalna polichromia, a w dolnych partiach okien witraże. Od roku 1926 w emporze zachodniej zainstalowano 30-głosowe organy wykonane przez firmę Wittek z Elbląga.

W kilka lat po powstaniu nowego kościoła zbudowano także w roku 1934 nową siedzibę gminy ewangelickiej przy ul. Polanki 131.

W czasie walk 1945 r. uszkodzeniu uległy sklepienie, witraże i zachodnia część wieży kościoła. Po wyjeździe większej części niemieckiej ludności Gdańska świątynia opustoszała. W czerwcu 1945 r. przekazano ją polskim cystersom przybyłym ze Szczyrzyca w Małopolsce. Była to rekompensata za utracone dobra cystersów oliwskich. Pobliski klasztor cystersów działał nieprzerwanie od XII w. aż do 1831 r., kiedy władze Prus postanowiły go zlikwidować. Dobra zakonne rozdzielono pomiędzy miasto Gdańsk i pruskiego króla. Po 114 latach od czasu pruskiej kasaty cystersi postanowili powrócić do Oliwy. Ponieważ jednak ich dawnymi dobrami administrowała Kuria Biskupia Gdańska postanowiono przekazać braciom były kościół ewangelicki.

W okresie powojennym zmieniono wystrój dostosowując go do potrzeb liturgii rzymskokatolickiej. Między innymi zlikwidowano empory z pozyskanego drewna wzniesiono ołtarz główny. W ołtarzu umieszczono feretron Matki Bożej przeniesiony z dawnego kościoła cystersów w otoczeniu 4 figur ewangelistów: św. Jana i św. Łukasza, oraz mnichów: św. Benedykta i św. Bernarda. Pojawiły się także dodatkowe ołtarz. W jednym z nich, Matki Bożej Nieustającej Pomocy zawieszono ewangelicki krzyż z figurą Chrystusa, który dawniej wieńczył nieistniejący ołtarz w kształcie Drzewa Życia. Od 1945 r. kościół nosi nowe wezwanie – Matki Bożej Królowej Korony Polskiej. Od 1988 r. jest on kościołem parafialnym.

Pastorzy gminy ewangelickiej w Oliwie, administratorzy kościoła Pojednania

1834–1865    Adam Emanuel Sadowski

1865–1874    Karl Heinrich Wachhausen

1874–1883    Hermann Emil Krause

1884–1893    Karl Gustav Hinz

1894–1933    Karl Emil Albert Otto

1934–1945    Johannes Vorwerg

Tekst: Anna Frąckowska
Ilustracje: fotopolska.eu